گزارشي از همايش تحليل وضعيت زنان ايران : 10 سال پس از پكن

مريم حسين خواه - تريبون فمينيستي ايران- پنج شنبه 4 تير 1383- 24 ژوئن 2004

همايش "تحليل وضعيت زنان ايران : 10 سال پس از پكن" با حضور اعضاي سازمان هاي غيردولتي ، پژوهشگران و صاحبنظران حوزه زنان، 3 تيرماه در دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران برگزار شد.

در اين همايش گروه محققان مستقل مسائل زنان ، گزارشي از تحليل وضعيت زنان ايران را بر اساس محورهاي نگران كننده بيانيه پكن و با هدف ارائه تحليلي چند وجهي از موقعيت زنان و دستاوردها و چالش هاي پيش روي آنان ارائه دادند.

اين گزارش ، فقر، آموزش، بهداشت، اقتصاد و تصميم گيري را تحت عنوان " زنان و توسعه " و خشونت، حقوق بشر، رسانه ها و مكانيزم هاي نهادين را تحت عنوان " زنان وحقوق بشر" ، مورد توجه قرار داده است.

پس از ارائه گزارشي از فعاليت هاي جامعه مدني جهاني زنان در 10 سال پس از پكن، اعظم خاتم در رابطه زنان و توسعه درايران سخن گفت. وي با اشاره به اينكه بر اساس شاخص هاي جنسيتي توسعه ، رتبه ما حتي از كشورهاي همسايه مان در خاورميانه پائين تر است، گفت: پيشرفت زنان ايران دربرخي شاخص هاي آموزش و سلامت در زمره دستاوردهاي قابل توجه توسعه در سطح ملي و منطقه اي است، اما با وجود اين دستاوردها ما از نظر تامين حقوق بشر زنان ، سهم آنها در قدرت و مناصب تصميم گيري و نظام هاي حمايت اجتماعي ، در زمره كشورهاي عقب افتاده هستيم.

خاتم افزود: تحول در شاخص هاي سلامت و آموزش زنان فرمان گرفته ازبرنامه ها و سياست هاي دولت نيستند و عميقا با خواست زنان براي ارتقاي وضعيت خود و ايفاي نقش هاي جديد گره خورده است چرا كه همزمان با روند دروني ، آرام و خودجوش توسعه خواهي در ايران، خواست تغيير و تحول در ميان زنان ايران نيز نهادينه شده است.

دكتر شهلا اعزازي محورهاي مربوط به حقوق بشر و زنان را مورد توجه قرار داد.وي با اشاره به اينكه بازتاب دموكراسي خواهي از زمان مشروطيت به بعد ، در ميان زنان هم نمود داشته است ، گفت: خواسته هاي زنان تا امروز دچار تغييرات اساسي نشده است، البته برخي از اين خواسته ها مانند آموزش تا حد زيادي محقق شده ولي برخي ديگر مانند القاي چند همسري و قوانين مربوط به خانواده هنوز پابرجاي اند و ما بايد از خودمان بپرسيم كه در طول اين صد سال براي از بين بردن نابرابري هاي موجود در قانون، فرهنگ و آداب و رسوم چه كرده ايم؟

وي اضافه كرد : يكي از جلوه هاي آزادي داشتن حق تصميم گيري و انتخاب است، و اگر زنان در جامعه از طريق قوانين، فرهنگ ، آداب ورسوم و … تحت فشار باشند و در موقعيت فرودستي قرار بگيرند، در خانواده هم مقام پائيني خواهند داشت و مجبور مي شوند ، براي بقاي زندگي به يك مرد وابسته شوند.

وي تصريح كرد: با اين وجود دختران ما در چند سال اخير تلاش كرده اند كه هرطور شده در زندگي شان تاثير گذار باشند و هر اندازه سعي در محدود كردن آنها شود و اجتماع و خانواده به درخواست هاي معقولشان پاسخ ندهد، آنها كنار نمي كشند و هريك راهي براي ادامه زندگي و ايجاد تغيير وتحول پيدا مي كنند و اين راه هاي تك تك به مرور يك جريان قدرتمند را راه مي اندازد.

در ادامه شركت كنندگان سوالات ونقطه نظرات خود را پيرامون گزارش تهيه شده از طرف گروه محققان مستقل بيان كردند.

دکتر ژاله شادي طلب با اشاره به اينكه آمارهاي استفاده شده در گزارش عمدتا دولتي و قديمي هستند گفت: اين آمارها ، تصويري از وضعيت زنان ايران در 10 سال پس از پكن به ما نمي دهد.

نيره توكلي نيز با تاكيد بر اهميت تركيب هياتي كه به نمايندگي از نهادهاي مدني زنان در اين اجلاس شركت مي كنند ، گفت: اين هيات بايد نظارت دقيقي بر عملكرد هيات دولتي در طول كنفرانس داشته باشد و قبل از برگزاري كنفرانس نيز به گزارش تهيه شده از طرف دولت توجه كند.

زنان و حقوق بشر

در پانل زنان وحقوق بشر گزارشات تهيه شده در حوزه هاي حقوق بشر، خشونت، رسانه، و آموزش مورد بررسي قرار گرفت.

سروناز وفا مسئول تهيه گزارش " حقوق بشر "، جايگاه زنان را در قانون اساسي، قانون مدني،قانون جزا وقوانين حمايتي به تفصيل بيان كرد و اصلاح برخي قوانين زنان پس از سال 76 و وضعيت حقوق بشر زنان در عمل بخصوص در رابطه با قتل هاي ناموسي را مورد توجه قرار داد.

وي با بيان اينكه مواد پيش بيني شده براي زنان در قانون اساسي ، براي محو كليه تبعيض ها بر ضد زنان كفايت مي كند ، گفت: در قانون اساسي زنان از جايگاه والايي برخوردارند و نقش آنها در عرصه هاي حياتي زندگي تامين شده است.

سپس شركت كنندگان به بحث پيرامون اين موضوع پرداختند، برخي از مباحث انجام شده در رابطه با اين گزارش به شرح زير است:

شادي صدر با اشاره به اينكه برخي تغييرات صورت گرفته در قوانين زنان در اين گزارش لحاظ نشده وبرخي مسائل همچون حقوق باروري و حقوق جنسي زنان بكلي ناديده گرفته شده اند، گفت: قانون اساسي ما برابري حقوقي زن ومرد را به رسميت نشناخته، بلكه برابري زن ومرد در برابر قانون را به رسميت شناخته است.

زهرا مرانلو نيز با تاكيد بر يكپارچه و جداي ناپذير بودن حقوق بشر گفت: بايد همه مباحث مربوط به حقوق مدني، سياسي و اجتماعي و … در گزارش حقوق بشر لحاظ شود و اين گزارش بيشتر شبيه به تحليل وضعيت قانوني زنان است و نه وضعيت حقوق بشر آنان.

فيروزه مهاجر نيز بر توجه به حق زنان بر کنترل بر تن خودشان تاکيد کرد.

" خشونت عليه زنان " موضوع بعدي پانل حقوق بشر بود. شهلا اعزازي نابرابري قدرت و اقتدار در جامعه را مركز اصلي خشونت بيان كرد و گفت: تا زماني كه زنان به قدرت دسترسي نداشته باشند، در جامعه وخانواده تحت خشونت قرار مي گيرند. وي "تغيير قوانين در حمايت از زنان خشونت ديده و مردان اعمال كننده خشونت" و همچنين " تغيير فرهنگي را كه باور دارد خشونت نوعي تربيت و روال طبيعي زندگي است" را از جمله راه هاي مبارزه با خشونت عنوان كرد.

اعزازي افزود: جامعه به جاي طرح قباحت خشونت، زنان خشونت ديده را مقصر جلوه مي دهد و آنان را باعث اعمال خشونت و تحريك خشونت كننده مي داند.وي در ادامه انواع خشونت عليه زنان و زمينه ها و عوامل موثر بر خشونت را مورد بررسي قرار داد.

خشونت جنسي از طرف شوهر در اولين شب ازدواج وخشونت در اينترنت و فضاهاي مجازي عليه زنان از جمله موادي بود كه به پيشنهاد شركت كنندگان به اين بخش از گزارش اضافه شد.

سپس دكتر افسانه آراسته فر به ارائه گزارشي از وضعيت آموزش زنان پرداخت.وي پس از ارائه آمارهايي كه حاكي از سير صعودي تحصيلات زنان داشت ، گفت: تا زماني كه " توزيع جنسيتي رشته هاي دانشگاهي و دبيرستاني (فني حرفه اي )" ، " نگاه پدرسالارانه در معلمان" و " نگاه جنسيتي در كتب درسي" اصلاح نشود، آمار بالاي زنان تحصيلكرده مثمر ثمر نخواهد بود.

وي همچنين از تبعيض جنسيتي در توزيع پست هاي عالي در وزارتخانه هاي آموزش و پرورش و آموزش عالي انتقاد كرد.

" زن و رسانه " از ديگر محورهاي اين پانل بود كه گزارش آن توسط محبوبه عباس قلي زاده و اكرم خاتم ارائه گرديد.عباسقلي زاده با بيان اينكه حضور چشمگير زنان در فضاي مجازي و انتقال آنها از مطبوعات به اينترنت يكي از مهم ترين اتفاقات در حوزه " زن و رسانه " است ، گفت: سانسور ، تك صدايي بودن فضاي مطبوعات و ممنوعيت در اعلام نظر راجع به فمينيسم و مسائل زنان باعث شده زنان با راه اندازي سايت و وبلاگ به توليد محتوا بپردازند. در اين بخش همچنين آمارهايي درباره نحوه حضور زنان در حوزه هاي مطبوعات، كتاب، و تلويزيون و سينما ارائه شد كه عمدتا مبتني بر آمار استخراج شده در سال 1379 بود.

رشد 8/35 درصدي نويسندگان ومترجمان زن، توجه بيشتر زنان نسبت به مردان در توليد كتاب در زمينه فلسفه، بوجود آمدن نسل جديد روزنامه نگاران زن بعد از دوم خرداد، حضور كمرنگ زنان روزنامه نگار در عرصه تصميم گيري ، و انتقال زنان از تلويزيون به سينما از جمله ديگر موارد مطرح شده در اين گزارش بود.

در بررسي اين بخش از گزارش كه با مشاركت حاضرين صورت پذيرفت، تاكيد بر بحث فيلترينگ در بيانيه اين همايش يكي از مهمترين نكاتي بود كه مورد توجه قرار گرفت.

منصوره شجاعي القاي نقش جنسيتي از سوي برخي نشريات زنان را مطرح كرد و فريبا داوودي مهاجر به تفاوت نهادن بر " روزنامه نگاران زن " و " زنان در رسانه ها " تاكيد كرد.

پروين اردلان در انتقاد به وجود نگاه منفعل به زنان در گزارش ارائه شده به ويژه در حوزه رسانه ها از تهيه كنندگان گزارش خواست در كنار بيان مشكلات زنان تلاش هاي خود زنان را در شكستن حصارها و از بين بردن محدوديت ها ناديده نگيرند.

مسرت اميرابراهيمي نيز اشاره به نقش موثر وبلاگ هاي زنان را دنياي مجازي تاکيد کرد.

توجه به توزيع نابرابر وقت و فضا به زنان ومردان در تلويزيون ، نيز ازز ديگر موارد مطرح شده مي باشد.

زنان و توسعه

بررسي گزارش وضعيت زنان در حوزه هاي اقتصاد، فقر، تصميم گيري و بهداشت دستور كار پانل زنان و توسعه بود.

در ابتداي اين پانل سهيلا طهماسبي فر به ارزيابي مشاركت زنان در عرصه قدرت وتصميم گيري پرداخت. وي گفت: افزايش ميزان تحصيلات در ميان زنان عملا به معناي تغيير در نگرش زناان نسبت به نقش هاي سنتي خود است، در حالي كه در ساختار سنتي قدرت تحول اساسي رخ نداده است و اين موضوع مهمترين مشكل در حوزه مشاركت سياسي و اجتماعي است. طهماسبي فر توزيع نا برابر قدرت در درون خانواده را باعث بروز نابرابري در عرصه عمومي دانست كه نوعي قدرت پدرسالارانه را در جامعه باز توليد مي كند. وي اضافه كرد: آمارهاي ارائه شده از طرف سازمان ملل گوياي آن است كه ايران تقريبا در پايين ترين سطح از نظر مشاركت مديريتي زنان در كشور قرار دارد و در فاصله سال هاي 1998 و2002 معيارهاي ملي در اين رابطه نه تنها بهبود نيافته ، بلكه وخيم تر نيز شده است. بطوريكه بر اساس گزارش توسعه انساني سازمان ملل در سال 2002 ايران از مجموع 173 كشور جهان رتبه 98 را كسب كرده است.

تحليل وضعيت سلامت زنان از ديگر محورهاي اين پانل بود. دكتر نسرين اميدوار با اشاره به اهميت سلامت باروري در زنان گفت: در باروري و توليد مثل معمولا زنان تصميم گيران اصلي نيستند و در مورد بارداري هاي ناخواسته اين زنان اند كه با توسل به سقط جنين قانوني يا غير قانوني جان خود را در معرض خطر قرار مي دهند.

وي شيوع اختلالا ت رواني در زنان را تقريبا دو برابر مردان عنوان كرد و گفت: خودكشي هاي ناموفق در زنان بيشتر از مردان مشاهده شده است.

اميدوار افزود : توجه به زنان به عنوان يكي از گروه هاي هدف اصلي در نظام مراقبت هاي بهداشتي ايران ، عمدتا از ديدگاه سلامت باروري و بيشتر در ارتباط با نقش مادري و فرزند آوري آنان صورت گرفته است.

سپس دكتر ناهيد مطيع گزارش فقر زنان در ايران را ارائه نمود.وي گفت: زنانه شدن فقر به تدريج به صورت مسئله اي جهاني در آمده است و در بسياري از كشورها مكانيزيم ها وشاخص هاي معيني براي محاسبه و مقابله با آن بوجود امده است، اما در ايران مطالعه چنداني در اين زمينه انجام نشده است.

مطيع موضوع اصلي اين گزارش را بررسي موقعيت زنان سرپرست خانوار و مقايسه آن با مردان سرپرست خانوار عنوان كرد. وي گفت: دو عامل در افزايش فقر در ميان زنان موثر است: يكي محدوديت مشاركت ايشان در مشاغل رسمي و پر درآمد و ديگري فقدان تامين اجتماعي فراگير وكافي براي ايشان.

در ادامه موقعيت زنان در اقتصاد ايران توسط اعظم خاتم مورد بررسي قرار گرفت.

خاتم گفت: دسترسي زنان به منابع اقتصادي اعم از سرمايه مادي، فرصت هاي شغلي و سرمايه فرهنگي اندك است و بهره مندي آنان از دستمزد و مزايا، فرصت هاي ارتقاي شغلي و قدرت تصميم گيري در اقتصاد بسيار نابرابر است.

وي با اشاره به اينكه بر اساس آمارهاي رسمي در سال 81 زنان تنها 14 درصد نيروي كار فعال شهري را تشكيل مي دهند ، گفت: اين در حالي است كه بخش مهمي از زنان شهري كه به صورت كاركنان مستقل در بيرون و درون خانه به فعاليت هاي اقتصادي درآمد زا مي پردازند در اين آمارها به حساب نيامده اند.

در انتهاي اين پانل شركت حاضرين در جلسه به بيان پرسش ها ونقطه نظرات خود پرداختند.فخر السادات محتشمي پور در رابطه با نقش زنان در حوزه هاي تصميم گيري گفت: نهادهاي مدني بايد در درون خود زنان توانمند را براي مشاركت هر چه بيشتر در حوزه هاي قدرت، پرورش دهند. وي همچنين ايجاد فضاي مناسب از طريق رسانه ها براي پذيرش حضور زنان در حوزه هاي تصميم گيري موثر عنوان كرد.

الهه كولايي نيز با تاكيد بر تفكيك ميان آنچه كه مي توانيم داشته باشيم و آنچه كه مي خواهيم داشته باشيم ، گفت: بايد مسائل زنان را در كنار ديگر مسائل اجتماعي نگاه كنيم.وي افزود در مجلس ششم 25 درصد بودجه همه سازمان ها به زنان اختصاص داده شده است.

دادن فراخوان ملي براي تهيه اين گزارش، استفاده از تجربه هاي جهاني در اين گونه موارد، در نظر گرفتن پيشرفت هاـ توجه به ادامه و پيگيري اين روند و .. از ديگر مباحث مطرح شده از سوي حاضرين بود.

در خاتمه پيش نويس بيانيه اين همايش با در نظر گرفتن نقطه نظرات شركت كنندگان تدوين شد و به امضاي حاضرين رسيد.جلسه بعدي گروه محققان مستقل مسائل زنان جهت ارائه گزارش تكميلي وضعيت زنان ايران، در مهرماه برگزار خواهد شد.