كارگران و بيمه بيكاري، زندگي دشوار در روزهاي بيكاري

همشهري - دوشنبه 25  خرداد 1383- 14 ژوئن 2004

مصوبه دولت خاطرنشان مي كند كارگران قراردادي دائم در صورتي كه در پايان قرارداد بيكار شوند مشمول بيمه بيكاري مي شوند، اما كارگران فصلي و غيردائمي فقط در صورتي كه حين كار اخراج شوند، مي توانند از مزاياي بيكاري استفاده كنند

نداشتن برنامه ريزي بلندمدت و حتي كوتاه مدت از سوي واحدهاي صنعتي و توليدي يكي از بزرگترين مشكلا ت اشتغال موجود در كشور به شمار مي رود.

بسياري از كارگران، ماه ها و سال هاي متمادي به فعاليت خاصي مشغول هستند، اما خيلي از آن ها با قوانين بيمه آشنايي ندارند و نمي دانند كارفرما آن ها را تحت پوشش بيمه قرار داده يا نه؟

نمي دانند اگر بيكار شدند بيمه بيكاري دريافت خواهند كرد يا نه؟ تلا ش هاي سازمان بيمه اجتماعي در زمينه بهبود قوانين بيمه كارگران ادامه دارد، ولي بسياري از كارگران خارج از دايره برنامه هاي اين سازمان ايستاده اند و ترس از بيكاري هرگز رهايشان نمي كند.

درد دل بسيار آشنا

«... صاحب كار همين امروز عذر مرا خواست. نمي دانم چرا ولي عذرم را خواست. مي گفت كار تمام شده. مي گفت سرمايه اش ته كشيده. مي گفت مي خواهد كشور را ترك كند. مي گفت مي خواهم به فعاليت ديگري بپردازم. مي گفت...».

اين جمله ها بارها از زبان كارگران بيكار شنيده شده، شنيده مي شود و شايد در آينده هم شنيده خواهد شد. كارگران بيش از هر قشر ديگري تابع شرايط روز فعاليت خويش هستند. آن ها دفترنشين و اداره اي نيستند تا پشت ميز بنشينند و به كلام يا قلم خود تكيه دهند. بايد فعاليت عيني و فيزيكي جاري باشد تا آن ها «كارگر» قلمداد شوند.

به همين دليل بيكاري هميشه و همه جا در كمين كارگران بوده و آن ها نمي توانند به فعاليتي كه مشغول هستند براي دوره طولاني يا دائمي دل ببندند.

كارگران در برخورد با مقوله بيمه به گروه هاي مختلفي تقسيم  مي شوند كه اهم آن ها به قرار زير است:

كارگراني كه در نهادهاي دولتي كار مي كنند و بيمه هستند.

كارگراني كه در بخش خصوصي كار مي كنند و بيمه هستند.

كارگراني كه در بخش خصوصي كار مي كنند و بيمه نيستند.

كارگراني كه قرارداد رسمي بسته اند.

كارگراني كه قراردادي نبسته اند.

كارگراني كه قرارداد دائم بسته اند.

كارگراني كه قرارداد فصلي بسته اند.

همين تقسيم بندي ساده، نمايانگر اين امر است كه شرايط مالي كارگر را قوانين و قراردادها تعيين مي كند. يعني دو كارگر مي توانند با فعاليتي كاملا ً يكسان و مشابه در روزهاي بيكاري شرايط كاملا ً متفاوتي داشته باشند.

جايگاه كارگران در دوران بيكاري ارتباط مستقيمي به قراردادهاي اداري بسته شده با آن ها پيش از آغاز كار يا در طول انجام آن دارد. سازمان بيمه اجتماعي تلا ش فراواني كرده تا كارگران بيشتري را تحت پوشش بيمه بيكاري قرار دهد؛ ولي ناآشنايي كارگران به قوانين و مقررات از يك سو و عدم تمايل كارفرمايان براي ورود به اين عرصه از سوي ديگر، شرايط بحراني را براي بسياري از كارگران و خانوارهاي آن ها در برهه هاي بيكاري رقم مي زند و تا زماني كه كارگران از صافي هاي حقوقي و قراردادي به دقت تدوين شده عبور نكنند، اين مشكل به قوت خود باقي خواهد ماند.

اگر با كارفرمايان حرف بزنيد، اكثر آن ها قوانين بيمه كارگران را دست وپاگير قلمداد مي كنند و اگر پاي درد دل كارگران بنشينيد همه آن ها عملكرد بيمه را براي خود ناچيز مي خوانند.

بيمه بيكاري

مصوبه دولت در اين زمينه خاطرنشان مي كند كارگران قراردادي دائم در صورتي كه در پايان قرارداد بيكار شوند مشمول بيمه بيكاري مي شوند، اما كارگران فصلي و غيردائمي فقط در صورتي كه حين كار اخراج شوند، مي توانند از مزاياي بيكاري استفاده كنند.

همين چند خط نمايانگر جايگاه متزلزل هزاران كارگر است كه فصلي و غيردائمي خوانده مي شوند. اين كه كارگري در صورت اخراج حين كار از مزاياي بيمه بيكاري استفاده كند قابل توجه است؛ ولي كارفرمايان معمولا ً به شيوه اي كارگر را كنار مي گذارند كه لزوماً شكل ظاهري «اخراج» را ندارد. اكثر آن ها شرايطي فراهم مي آورند كه كارگر را به سوي رفتن و حذف شدن سوق مي دهد. ضمن آن كه كارگران بايد بدانند روي كاغذ چه بندهايي را نسبت به كارفرماي خود متعهد شده اند يا نشده اند و در چه قالبي به فعاليت مشغولند.

در اين روند، ديوان عدالت اداري حكم بيمه بيكاري براي كارگران قراردادي را صادر كرده. پرسش قابل توجه در مورد حكم مذكور اين است آيا به كارگران قراردادي كه تاكنون بيمه بيكاري شان را پرداخته اند حقوقي از سوي سازمان تأمين اجتماعي پرداخت مي شود يا خير؟

به طور كلي به نظر مي رسد با اجراي اين طرح عمدتاً موقعيت كارگران قراردادي پيچيده مي شود؛ همان كارگراني كه هرگز رنگ و روي قراردادهاي دائم را نديده اند و معمولا ً نمي توانند براي دوره هاي بلند مدت روي فعاليت خويش حساب كنند، همان كساني كه در واحدهاي صنعتي و توليدي نه چندان بزرگ كار مي كنند.

كار كردن به صورت قراردادي در گذر دوران

جايگاه بيمه كارگران در دو دهه گذشته يكي از مسائل هميشه مطرح مربوط به اين قشر بوده. مصوبات جديد دولت به حل مشكل كارگران در دوران بيكاري نظر دارد ولو آن كه همه كارگران را پوشش ندهد؛ اما مي تواند باز شدن فصل ديگري براي حل مسائل مالي كارگران محسوب شود. مسأله كارگراني كه سال هاي متمادي براي كارفرماي خود كار كرده اند ولي هميشه قراردادي قلمداد شده اند جلب نظر مي كند بايد به صورت جداگانه زير ذره بين برود.

همه مي دانند بسياري از كارفرماها براي شانه خالي كردن از پرداخت هزينه هايي كه بايد در پايان كار به كارگران شاغل در حيطه فعاليت خود بپردازند، آن ها را در قالب قراردادي يا موقت يا فصلي به خدمت مي گيرند. ولو آن كه حضور اين كارگران در تشكيلات آن ها طولاني و بلندمدت باشد.

در حال حاضر، عمده سهم بيمه بيكاري توسط كارفرما تأمين مي شود و ربطي به خود كارگر ندارد. در حقيقت استفاده كارگر از بيمه بيكاري منوط به همكاري مستقيم كارفرما است. قانون متذكر مي شود هر كارگري كه بيمه بيكاري او پرداخت شده، مشمول بيمه بيكاري مي شود، اما مسأله پرداختن بيمه بيكاري توسط كارفرما از سوي او همواره زير سؤال بوده و بديهي است كه اكثر آنها تمايلي به پرداخت اين سهم نشان ندهند.

بنابراين اشر اف كارگر به حقوق خويش در مقطع آغاز به كار براي كارفرما اهميت فراواني مي يابد. اگر كارگر نتواند از حقوق قانوني خويش دفاع كند بديهي است قيمت آن را خودش پرداخت خواهد كرد، چراكه دولت فقط براساس قوانين تدوين شده مي تواند حق و حقوق او را بپردازد.

نياز به پوشش بيشتر

در جامعه اي كه بيكاري يكي از پديده هاي جدي اجتماعي و اقتصادي آن محسوب مي شود جايگاه بيمه بيكاري به شدت بالا  رفته و عملكرد آن بيش از هميشه اهميت مي يابد.

در حال حاضر سازمان تأمين اجتماعي به حدود ۳ ميليون نفر، حقوق بيمه بيكاري مي پردازد. اين كه مبالغ پرداخت شده تكافوي زندگي روزمره بيمه شدگان بيكار را مي دهد يا نه در اين مقال نمي جنگد، اما محدوديت هاي مالي سازمان تأمين اجتماعي نشان مي دهد؛ امكانات اين سازمان نياز به بازنگري جدي در زمينه هاي مالي دارد.

چنان كه قائم مقام سازمان تأمين اجتماعي مي گويد: « ما به حدود ۳ ميليون نفر حق بيمه بيكاري مي پردازيم، اما توان صندوق تأمين اجتماعي فقط صد هزار نفر را پوشش مي دهد و بقيه اين مبلغ بايد از جاي ديگر تأمين شود.»

كارگران، بخشي از جامعه حرفه اي ما را ساخته اند و افراد مشغول به ساير حرفه ها هم با مقوله بيكاري روبه رو هستند و نياز به پرداخت بيمه بيكاري را احساس مي كنند، اما بيكاري جامعه كارگري ما به دليل ماهيت فعاليت آن ها در مقايسه با ساير حرفه ها بيشتر است و بايد بيش از اين به مسائل مالي آن ها و خانواده هايشان پرداخت.