گفت وگو با زنان افغاني فعال در ايران: بازگشت بايد تدريجي و داوطلبانه باشد

ناهيد جعفري

تمام افراد بشر آزاد زاده مي شوند و از لحاظ حيثيت و كرامت و حقوق با هم برابرند.

همگي داراي عقل و وجدان هستند و بايد با يكديگر با روحيه اي برادرانه رفتار كنند.

ماده يك اعلاميه جهاني حقوق بشر

هر شخصي حق دارد در داخل هر كشور آزادانه رفت و آمد كند و اقامت گاه خود را برگزيند.

هر شخصي حق دارد هر كشوري از جمله كشور خود را ترك كند يا به كشور خويش بازگردد.

ماده 13 اعلاميه جهاني حقوق بشر

تريبون فمينيستي ايران: پنج شنبه 17 ارديبهشت 1383-  6 مه  2004

مهاجران افغاني در حالي به کشور خود بازگردانده مي شوند که آمارهاي ارائه شده و مشاهدات حکايت شده درباره افغانستان چنان تکان دهنده است که هرگونه تلاش براي بازگرداندن اجباري افغانان به افغانستان اقدامي غير انساني و خلاف موازين حقوق بشري خواهد بود.

دسترسي ناچيز به برق ( حدود 6 درصد) و آب ( حدود 8 درصد), فقدان بيمارستان هايي با حداقل استانداردهاي بين المللي, مرگ و مير بالاي مادران به دليل عدم دسترسي به قابله , سو تغذيه بالا در حدود 70 درصد, امکانات نامناسب آموزشي به مراتب بدتر از ايران, وجود بيکاري , افزايش خشونت هاي خانوادگي, ازدواج هاي اجباري , خودکشي و فرار دختران از خانه ... مواردي است که در اخبار و گزارش هاي مربوط به افغانستان منعکس مي شود.

در اين باره گفت و گويي داشتيم با چند تن از زنان افغاني و فعال اجتماعي در ايران که در زير مي خوانيد:

- لطفا خودتان را معرفي کنيد؟

مرضيه شريفي:

- كارشناس شيمي هستم. مدت 20 سال است كه در ايران زندگي مي كنم و 10 سال است كه در زمينه ي كارهاي فرهنگي و بشردوستانه فعاليت دارم. از 8 سال پيش مديريت مدارس خودگردان شامل دبستان تا پايان دبيرستان مهاجران افغاني را در ايران به عهده دارم.

ليزا قباد:

- مدير مسئول اداري كميسيون قانون در ايران، فعال حقوق بشر و مسائل زنان هستم.

كارم را در ايران با شوراي كتاب كودك شروع كردم. در آنجا با دكتر ايزدي و دكتر فرجاد آشنا شدم كه كمك مؤثري به من و كودكان افغاني كردند. در بيمارستان براي كودكان افغاني كتاب مي خواندم. براي مريض ها كمك جمع مي كردم و بقيه هزينه بيماران را از درآمد خودم مي پرداختم. براي كمك به عمل قلب يك نفر در بيمارستان شهيد رجايي از آقاي مخملباف كمك گرفتم. و در حال حاضر هم براي افغاني هاي مقيم ايران هركاري كه لازم باشد انجام مي دهم.

خانم ز. ح:

- 21 سال است كه در ايران زندگي مي كنيم و هنوز بلاتكليفيم.

خانم خاوري:

مدير مدرسه ي خودگردان مهاجران افغان در منطقه 5 هستم.

س- با توجه به اقدام اخير دولت ايران در بازگرداندن افغان ها به کشورشان چه نظري داريد؟

مرضيه شريفي:

اين اولين بار نيست كه مسئله بازگشت مهاجران افغاني مطرح مي شود. حدوداً 8 سال پيش هم اقداماتي در اين رابطه صورت گرفت ولي اين بار مدارك اقامتي كه از طرف دولت ايران به افغان ها داده شده، كارت هاي اقامتي كوتاه مدت بوده كه اكثر اين كارت ها تا نيمه دوم ارديبهشت و نيمه اول خرداد و حتي تعدادي تا نيمه اول اسفند گذشته اعتبار داشته است. اكنون مرجعي نيست كه تقاضاي كارت اقامتي را قبول كند و يا نسبت به تمديد آنها اقدام نمايد. از طرف مسئولان افغان در مورد اعمال فشار در رابطه با بازگشت افغان ها اظهار نارضايتي شده و در نشست هاي رسمي و غير رسمي اعلام شده كه دولت افغانستان آمادگي پذيرش اين تعداد مهاجر را ندارد. براي دولت ايران و جامعه بين المللي مشخص است كه دولت افغانستان مراحل ثبات را طي نكرده و در حالت گذار است و از امنيت لازم و ثبات سياسي لازم برخوردار نيست كه بتواند نيازمندي هاي مردم ساكن افغانستان را مورد توجه قرار دهد چه رسد به مهاجران. مطلب ديگر اينكه عده اي از افغان ها به دلايل سياسي به ايران پناه آورده اند و هنوز افرادي كه باعث مهاجرت اينان شده اند بر سر كار و در قدرت اند در نتيجه امنيت جاني اين عده در خطر است.

تنها محوري كه مورد توجه دولت افغانستان است برقراري امنيت سراسري است كه هنوز هم موفق نشده است. اولين نياز و مهم ترين نياز مردم مسكن و بهداشت و امكانات شهري كه مهاجران بتوانند در مناطق مختلف افغانستان سكونت كنند، وجود ندارد. راه هاي ارتباطي بين شهرها امنيت ندارد. همين چند هفته پيش مهاجراني كه برگشته بودند، مورد تعرض قرار گرفتند و سه نفر از آنان مفقود هستند. حدوداً 700 هزار مهاجر به افغانستان بازگشته اند و با مشكلات عديده اي روبرو هستند.

دولت افغانستان با توجه به مشكلاتي كه با آن دست به گريبان است از ايران خواسته كه بازگشت مهاجران به شكل تدريجي صورت بگيرد و يا حداقل مهلت پنج، شش ماهه بدهد تا انتخابات رياست جمهوري و پارلمان افغانستان انجام گيرد. اما يک سوال در اينجا مطرح است : مهاجراني كه در ظرف 15 تا 20 سال گذشته به ايران آمده اند، چگونه خروجشان در كمتر از يك سال امكان دارد؟

ليزا قباد:

وزارت كشور ايران به هيئتي كه از افغانستان آمده بود، گفته بود كه كارت اقامتي افغان ها فعلاً باطل شده. هركسي كه مي خواهد به افغانستان برگردد داوطلبانه مراجعه كند. برخي كه مراجعه كرده بودند مهلت سه ماهه داده بودند، به برخي ديگر گفته بودند تا آخر خرداد. ولي هيچ چيز مشخص نيست، برخي پايان سال 83 را مطرح مي كنند. دقيقاً مشخص نيست، من نمي توانم بگويم مشكل از كدام طرف است ايران يا افغانستان ولي بالاخره بايد برگشت.

مشكل اين است كه عده ي زيادي از مهاجران در ايران ازدواج كرده اند، به خصوص مردان افغاني. اين از نظر شرعي صحيح و مورد قبول ايران است ولي از نظر قانوني نه، چون دولت ايران اجازه ازدواج نمي داده است. و در حال حاضر همسران ايراني اين افراد حاضر نيستند با شوهرشان به افغانستان بروند حتي فرزندان اين افراد داراي شناسنامه ايراني هستند و يا اصلا شناسنامه ندارند.

خانم ز. ح:

- در مورد همه مهاجران اين مسئله صدق مي كند كه اكثر آنها سال هاست كه در ايران زندگي مي كنند ولي هنوز بلاتكليفند. در حال حاضر همه در تلاشند پول جمع كنند تا در صورت بازگشت به افغانستان حداقل بتوانند مدتي را بگذرانند. حتي بعضي از مردان سعي دارند خودشان اينجا بمانند و كار كنند و براي خانواده شان پول بفرستند. شرايط آنجا آنقدر بد است كه به اينجا راضي اند نه اين که تمايلي به برگشت نداشته باشند.

خانم خاوري:

- عمده ترين مشكل، عدم امنيت در افغانستان است. فقر، جنگ هاي داخلي، بيكاري، نداشتن مسكن و … از مشكلات عمده اي است كه مردم افغانستان با آن روبرو هستند. نداشتن امنيت جاني و مالي (اقتصادي) باعث شده كه حتي بعضي از خانواده هايي كه بعد از طالبان به افغانستان رفته بودند، دوباره به ايران برگردند چون مردم هنوز خلع سلاح نشده اند. اموال مردم به غارت رفته. خانه ها در جنگ تخريب شده. براي اشتغال زايي بايد سرمايه گذاري شود كه آن هم به دليل نبودن امنيت مالي سرمايه گذاران افغاني حاضر به سرمايه گذاري نيستند.

س:اما كميسارياي پناهندگي سازمان ملل گفته كه يك ميليون افغاني به كشورشان برمي گردند و اولين پيش شرط مسئله اين بازگشت مسئله امنيتي است. البته براساس آمار نهادهاي كمك رساني سازمان ملل، تا فوريه 2004 از 6 ميليون پناهنده حدود 3 ميليون بازگشته اند. در اين مورد نظرتان چيست؟

ليزا قباد:

- امنيت واقعي برقرار نيست، اسلحه ها جمع آوري نشده است. مهاجران مشكل مسكن دارند.

خانم ز.ح:

- به نظر من اگر سه ميليون رفته باشند يك ميليون آنها دوباره برگشته اند. چون شرايط بسيار سخت است. كار نيست، مردم از گرسنگي تلف مي شوند. پدر ها و مادر هاي ما ممكن است شرايط آنجا را تحمل كنند ولي ما و بچه هاي ما نمي توانيم شرايط آنجا را تحمل كنيم.

س: با توجه به بازگرداندن افغان ها در گذشته و تلاش براي بازگرداندن ساير آن ها به افغانستان , اين بازگشت براي زنان و کودکان افعاني چه پيامد هايي داشته وخواهد داشت؟

مرضيه شريفي:

- در جامعه اي كه دچار جنگ و بحران قدرت شده، قشر آسيب پذير زنان و كودكان هستند، بخصوص زنان كه بار سنگين و مسئوليت مهاجرت را به عهده دارند. زنان و كودكان به علت نبودن امنيت, بيشترين صدمه را مي بينند. از طرفي در ايران هم اعمال فشار بيشتر شده، توهين و تحقير بيشتر شده. حتي افرادي كه فقط چند روز از مدت كارت آنها گذشته را از معابر و محل كار جمع مي كنند و به اردوگاه ها مي برند و حتي خبر داريم كه آنها را از اردوگاه ها به بم مي فرستند.

علاوه بر اين در 20 سال گذشته افغان ها در ايران كار كرده اند، سرمايه گذاري كرده اند، (درست است كه تعداد سرمايه داران افغاني انگشت شمارند) كارگران افغاني نه تنها هيچ ضرري براي ايران ندارند بلكه خروج آنها مي تواند گوشه هايي از اقتصاد را فلج كند. ضمناً همين مسئله ي بازگشت افغان ها باعث سوءاستفاده ي كارفرمايان ايراني از كارگران افغاني شده است. از طرفي چون سرمايه گذاري در افغانستان به دليل عدم امنيت اقتصادي صورت نمي گيرد در نتيجه كارگران در صورت بازگشت بي كار و خانواده هم فقيرتر خواهند شد.

ليزا قباد:

- هر كودكي در هر كجاي دنيا متولد شود، چه سياه، چه سفيد، چه زرد و از هر مليتي باشد چه افغاني، چه ايراني و …. تابعيت آن“ كشور را دارد بجز ايران كه تابع اين قانون نيست شايد به دليل وجود 2 ميليون افغاني است كه در ايران هستند و جمعيت مهاجر زياد است ولي بهر حال بزرگ ترين ضربه روحي و رواني به اين كودكان وارد مي شود كه در بازگشت به افغانستان نه مدرسه و نه بهداشت و نه امنيت و … نخواهند داشت. و بعد در اين سوي مدارس خود گردان تعطيل مي شوند تا شايد افغان ها را مجبور به بازگشت كنند. يعني در هرصورت لطمه به کودکان جبران ناپذير است.

در ايران زنان به وسيله كار خودشان يا همسرانشان يا فرزندانشان امرار معاش مي كنند ولي در افغانستان براي زنان و همسران يا فرزندان كاري نيست كه انجام دهند، در نتيجه بيشترين صدمه و آسيب را اين زنان و كودكان متحمل مي شوند.

خانم ز.ح:

اينجا تا حدودي براي زنان و كودكان بهتر است ولي اگر شرايط افغانستان به همين منوال باشد برگشتن زنان و كودكان اصلاً كار عاقلانه اي نيست چون در اين صورت كودكان تماماً به كودكان كار تبديل خواهند شد و همينطور به فساد كشيده شدن زنان و دختران بعيد نيست. در اين صورت خشونت هاي خانوادگي هم بيشتر خواهد شد چون افغان ها مردمي متعصب اند.

خانم خاوري

هرچند در اينجا هم وضعيت مناسبي براي زندگي ندارند و اغلب پدر و مادر و كودكان براي امرار معاش كار مي كنند ولي بهر حال از نظر امنيت شغلي كارهايي , البته در حد عالي , هست كه مي توانند از ان طريق كسب درآمدي داشته باشند. ولي در افغانستان براي مردان هم كار نيست، چه رسد به زنان و كودكان. خانواده هايي را مي شناسم كه بعد از اتمام جنگ افغانستان از ايران رفتند تا در كشورشان زندگي كنند ولي بعد از دو ماه به طور قاچاقي و با مصيبت فراوان برگشتند . وقتي علت را پرسيدم گفتند: درست است كه ما با 10 نفر عائله در يك اتاق 12 متري زندگي مي كنيم ولي حداقل كنار هم هستيم ولي شرايط در افغانستان اينقدر سخت و بد است كه مجبور شديم برگرديم.

س: يکي از تاثيرات نامطلوب اين بازگشت تعطيلي مدارس خودگردان افغاني ها در ايران بوده است. در حال حاضر اين مدارس چه وضعيتي دارند؟

مرضيه شريفي:

وزارت كشور، نيروي انتظامي و فرمانداري ها ابلاغ كرده اند كه مدارس خودگردان افغان ها غير قانوني هستند و هرچه زودتر بايد تعطيل شوند. در تهران آبان و آذرماه مدارس را تعطيل كردند و دوباره در حال حاضر 80 درصد از مدارس در تهران و شهرستان ها قطعاً تعطيل شده است . آيا اين اقدامات به نفع کودکان است؟!

خانم ز.ح:

در حال حاضر تا آنجا كه من خبر دارم در استان هاي كرمان و جيرفت كلاً مدارس مهاجران افغاني را تعطيل كرده اند. در مشهد از مديران مدارس تعهد گرفته اند كه مدارس را ببندند. در تهران مدرسه اي در سه راه افسريه و مدرسه اي در باقرآباد و همينطور پاسگاه نعمت آباد به مديران اين مدارس مهلت دو سه ماهه داده اند اين ها همه پيامدهاي تصميمي است که کودکان را از آموزش بازمي دارد.

خانم خاوري

در مدرسه ما 300 دانش آموز از اول ابتدايي تا سوم راهنمايي مشغول تحصيل هستند كه با اين طرح بازگشت تكليف اين بچه ها معلوم نيست. چرا كه آنهايي كه در طرح آمايش شركت كرده اند كارت جديد را دارند كه مدت اقامت در اين كارت ها تا خرداد 83 قيد شده. بعضي ها هم مدت اقامتشان اسفند 82 تمام شده ولي هنوز در ايران هستند . آنها تمايل به ماندن دارند.

به نيروي انتظامي ها و فرمانداري ها و … ابلاغ شده كه تمام مدارس مهاجران بايد تعطيل شود. در بعضي شهرستان ها به زور اين مدارس را تعطيل كرده اند و بچه ها بلاتكليف مانده اند.

س: شما فكر مي كنيد چه اقداماتي بايد صورت بگيرد؟

مرضيه شريفي:

ما خواهان تشكيل يك كميسيون هستيم كه مشكلاتمان را رسيدگي كنند. از كميسارياي پناهندگان تقاضا كرديم، دارند بررسي مي كنند. ولي اگر حالا به اين مسائل رسيدگي نشود، فردا ديگر نتيجه اي ندارد. سير مهاجرت افغان ها بايد تدريجي و تا سه سال آينده باشد. و تا پايان سال جاري بايد به شكل داوطلبانه باشد. نمايندگان مهاجران بايد از سازمان ملل درخواست كنند تا با ايران گفت وگو كنند.

بايد تسهيلاتي قائل شوند كه داوطلباني كه مي خواهند به افغانستان بروند، بتوانند وسايل زندگي خود را ببرند.

خانم ز. ح

- ايران و افغانستان بايد گفت وگو كنند.

خانم خاوري

- بازگشت مهاجران بايد به صورت تدريجي انجام گيرد آن هم در صورت بهبود شرايط كار، مسكن، امنيت، بهداشت و …

- با سپاس از همکاری تان.